Η Λή. Η Ντάνα. Η Μέλισσα, μελισσούλα
Της Παρασκευής Σιδερά-Λύτρα
Η Λη
Στο πρώτο αναφερόμενο εδώ παιγνίδι, τη Λη, στήνονταν με επίπεδες πέτρες ή κομμάτια από κεραμίδια μια στήλη ύψους δέκα-δώδεκα εκατοστών ως αντικείμενο του παιγνιδιού. Η κάθε μέτοχος του παιγνιδιού είχε στο χέρι την αμάδα της, μια επίπεδη πέτρα ή ανάλογο κομμάτι κεραμιδιού.
Οι παίκτριες στοιχίζονταν η μια πίσω από την άλλη σε απόσταση λίγων μέτρων από τη Λή. Μέλημα της κάθε παίκτριας ήταν, όταν ερχόταν η σειρά της, να γκρεμίσει με την αμάδα της τη στήλη, Μέλημα αυτής που φύλαγε τη Ληήταν να στήνει πάλι τις πέτρες που γκρεμίστηκαν. Τη φύλακα της Λη την αντικαθιστούσε η παίκτρια που δεν κατάφερνε να γκρεμίσει πέτρα από τη Λη.
Σημείωση
Για τους έχοντες γλωσσικά και γλωσσολογικά ενδιαφέροντα προσθέτω την ακόλουθη παρατήρηση:
Αξιοσημείωτο είναι ότι το Λ(άμπδα) στη λέξη Λη ακόμη και στη δική μας διάλεκτο, την ακαρνανική, δεν προφέρεται με την ουρανική παραλλαγή (ακουμπώντας η γλώσσα στον ουρανίσκο), όπως προφέρεται δηλαδή στη διάλεκτό μας στων άλλων λέξεων τις συλλαβές, στις οποίες το λάμπδα ἀκολουθείται από τους φθόγγους η, ι, υ, ει, οι (π.χ λίγο, καλή, ήλιος λειτουργία, απολύω κλπ.). Ἀλλά στη Λη προφέρεται, όπως στις συλλαβές, στις οποίες το λάμπδα ακολουθείται από τους φθόγγους α, ε, ο, ω, ου (π. χ. λάχανα, καλάθι, ακολουθώ, λέω, μπάλωμα κλπ). Μού είναι άγνωστη η προέλευση της ονομασίας του παιγνιδιού μας. Εικάζω μόνον, ότι η λέξη, ως ονομασία του παιγνιδιού, ξενόφερτη από άλλη γλώσσα έφερε μαζί της και την προφορά της.
Η Ντάνα
Οι αυλές μας στο παρελθόν δεν ήταν τσιμεντοστρωμένες ούτε πλακοστρωμένες· ήταν με το φυσικό τους χώμα. Για τη Ντάνα χαράσσονταν στο έδαφος με ένα ξύλο ή μια πέτρα ένα μεγάλο τετράγωνο, το οποίο χωρίζονταν σε τέσσερα ή έξι μικρότερα τετράγωνα, ανά δύο ή τρία στη σειρά παράλληλα κείμενα. Η παίκτρια έρριχνε στο πρώτο αριστερό τετράγωνο την αμάδα της και με πηδήματα στηριγμένη στο ένα πόδι (κουτσαίνοντας) έσπρωχνε την αμάδα διαδοχικά από τετράγωνο σε τετράγωνο, έως ότου περάσει όλα τα τετράγωνα και τη βγάλει έξω. Η αμάδα δεν επιτρεπόταν να ακουμπήσει στη γραμμή που χώριζε τα τετράγωνα. Αν η αμάδα πήγαινε επάνω στη γραμμή, η παίκτρια έχανε, και το παίξιμο με την αμάδα το αναλάμβανε η επόμενη παίκτρια.
Μια παραλλαγή της Ντάναςήταν το Περιστεράκι. Το Περιστεράκι αποτελούνταν από μια μόνο σειρά τετραγώνων. Φτάνοντας με το κουτσό στο τελευταίο προς τα πάνω τετράγωνο η παίκτρια επέστρεφε κατά τον ίδιο τρόπο στο πρώτο τετράγωνο, στην αφετηρία, και έβγαζε την αμάδα έξω. Το Περιστεράκι παίζονταν με τους ίδιους κανόνες, όπως η Ντάνα.
Μέλισσα, μελισσούλα.
Για το παιγνίδι αυτό προσφέρονταν η αυλή του σχολείου, επειδή για τη διεξαγωγή του απαιτείται ευρύς χώρος. Είναι ένα διαλογικό παιγνίδι, ποὺ απαιτεί όμως και τρέξιμο.
Οι μαθήτριες πιασμένες χέρι-χέρι σχημαάτίζαν δύο σειρές αντιμέτωπων ομάδων, που παρατάσσονταν αφήνοντας μεγάλο διάστημα ανάμεσά τους. Η Α´ομάδα ρωτάει και η Β´αποκρίνεται.
Ο διάλογος των ομάδων Α´και Β´:
Α´ – Μέλισσα, μελισσούλα!
Β´– Το μέλι κήτεται (τήκεται).
Α´ – Κι εγώ παράγγειλα.
Β´– Απάν᾽ σε ποιόνε;
Η ομάδα Α´ ονόμαζε μια από τις παίκτριες της ομάδας Β´, η οποία έπρεπε να τρέξει και, πέφτοντας επάνω σε δυό σφιχτά πιασμένα χέρια παικτριών της ομάδας Α´, να προσπαθήσει να τις ξεχωρίσει. Αν αυτές κατάφερναν να την κρατήσουν, χωρίς να λυθούν τα χέρια τους, εκείνη έμενε στην ομάδα Α´, Αν κατάφερνε να κόψει τον δεσμό, επέστρεφε στην ομάδα της (Β´), παίρνοντας μαζί της τις δύο παίκτριες που ξεχώρισε.
Φτάνοντας στο τέλος της “Παιγνιολογίας” μου, ἀναφέρω, και δύο άλλα παιγνίδια που παίζονταν με ζήλο: αυτά ήταν οι Πήχεις και τα Γυαλιά. Για το πρώτο η κάθε παίκτρια κουβαλούσε μαζί της τη συλλογή της, ένα μάτσο πολύχρωμα γνέματα, μήκους περίπου ενός πήχεως – απομεινάρια υφάδια του αργαλειού της μάνας της. Η συλλογή πλουτίζονταν με πήχεις, που κερδίζονταν κατά τη διεξαγωγή του παιγνιδιού. Τα Γυαλιάήταν ο θησαυρός από μικρότερα ή μεγαλύτερα κομμάτια σπασμένων πολύχρωμων πιατικών – τα μεγαλύτερα ήταν οι “Πλάντρες”. Στόχος του παιγνιδιού ήταν ο εμπλουτισμός της συλλογής των γυαλιών.
Καταλήγοντας, κάνω και μια παραπομπή σε ένα ιδιαίτερο παιγνίδι των παιδιών, των αγοριών: στην ταλαίπωρη Γουρ(ου)νούλα, το… γκόλφ της εποχής στο χωριό! Στη θέση βέβαια τουκομψού ραβδιού καιτης μπαλλίτσας τουγκόλφ ήταν ένα γερόμακρύ ξύλο και έναμετάλλινο κονσερβοκούτι, ηΓουρνούλα, πουαπό τα πολλά άγριαχτυπήματα των παικτών, για να πετύχουντον στόχο, έχανε πλέοντο αρχικό τηςσχήμα, “καταζαβωμένη“. Την ακριβή περιγραφή όμως αυτού του παιγνιδιού, καθώς και άλλων παιγνιδιών, που παίζονταν ιδιαίτερα από άρρενες, την αφήνω στους έχοντες εμπειρία παίκτες.
Επίλογος
Τα παιγνίδια είναι ζωή – η ζωή είναι πρόσωπα. Περιγράφοντας τη Ληκαι τη Ντάνα η σκέψη μου ήταν στην Τασία και στις συμπαίκτριές μας στην αυλή του πατρικού μας σπιτιού: στην πολύ αγαπητή μου Στέλλα και στην εξαδέλφη της, τη Λόλα, στη Ζωΐτσα και στην αδελφή της, τη Ρήνη – όλες από τη βορειοανατολική γειτονιά του χωριού – και στη Λευτερία – από τη γειτονιά στο κέντρο του χωριού, Από την ίδια γειτονιά προστέθηκαν αργότερα στο παιγνίδι μας και οι μικρότερες, η Μαχούλα και η Κατερίνη.
Αγαπητές μου φίλες, αγαπητές μου συμπαίκτριες, ελπίζω πως έχω τη συγγνώμη σας γι᾽αυτή μου την αναδρομή στο παρελθόν με αναφορά των ονομάτων σας – είναι όμως προϊόν νοσταλγίας με συμπάθεια..
Με τη Μέλισσα, μελισσούλα παρελαύνουν μπροστά μου όλες οι συμμαθήτριές μου του τέλους της δεκαετίας του ᾽40 και των αρχών της δεκαετίας του ᾽50 στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου Κανδήλας.
Παίζονται τάχα ακόμη αυτά τα παιγνίδια;
Σύντομο βιογραφικο.
Η Παρασκευή Σιδερά – Λύτρα γεννήθηκε στην Κανδήλα Ακαρνανίας (Ξηρόμερο), σπούδασε στη Ράλλειο Παιδαγωγική Ακαδημία Πειραιώς και μετεκπαιδεύτηκε στο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαιδεύσεως. Σπούδασε κατόπιν στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Γοττίγγης Κλασσική Φιλολογία, Παιδαγωγική και Ψυχολογία.
Δίδαξε σε σχολεία στην Ελλάδα (στον Πειραιά και τη γενέτειρά της) και στη Γερμανία και τελευταία Νεοελληνική Γλώσσα ως εντεταλμένη στο Πανεπιστήμιο της Γοττίγγης (Göttingen). Έχει μεταφράσει θεωρητικά και λογοτεχνικά έργα από τα γερμανικά στα ελληνικά και αντιστρόφως. Είναι κάτοχος του κρατικού βραβείου μετάφρασης έργου ελληνικής λογοτεχνίας σε ξένη γλώσσα 2007.
Δίδαξε σε σχολεία στην Ελλάδα (στον Πειραιά και τη γενέτειρά της) και στη Γερμανία και τελευταία Νεοελληνική Γλώσσα ως εντεταλμένη στο Πανεπιστήμιο της Γοττίγγης (Göttingen). Έχει μεταφράσει θεωρητικά και λογοτεχνικά έργα από τα γερμανικά στα ελληνικά και αντιστρόφως. Είναι κάτοχος του κρατικού βραβείου μετάφρασης έργου ελληνικής λογοτεχνίας σε ξένη γλώσσα 2007.
ΚΑΝΔΗΛΑ ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ: Ευχαριστούμε την κυρία Παρασκευή Σιδερά-Λύτρα για την ευγενή καλοσύνη να μας στείλει στο mail μας μερικά αφηγήματα της τα οποία θα παρουσιάσουμε εν καιρώ.