Αφέντη μας κατάστρεψες!

Του Αντώνη Γ. Περδικάρη

Πολλά έχουν γραφεί για την Λαγκάδα και το πέτρινο παραδοσιακό γεφύρι της, κατά καιρούς. Σήμερα είναι πάλι στην επικαιρότητα, γιατί το διάσημο αυτό κτίσμα της περιοχής, καταρρέει, θύμα των κερδοσκοπικών κινήσεων των ιδιωτών και της κρατικής αδιαφορίας. Σήμερα όμως θα ήθελα να σας μεταφέρω λίγο στο παρελθόν, στις τελευταίες δεκαετίες του 19^ου αιώνα, όταν οι λιγοστοί κάτοικοι της περιοχής παλεύανε με τα «στοιχεία της Φύσης», με μόνο εφόδιο το πάθος τους για ζωή, προσπαθώντας να στεριώσουν τα σπίτια και την περιουσία τους.

Ποιά είναι λοιπόν η Λαγκάδα;  Η Λαγκάδα ( Longada)  είναι το σημαντικότερο ρέμα στην Δυτική Πλευρά του Νησιού μας που ξεκινά από τις εξαρτήσεις του όρους  «Βουνό» (Vouno) κινούμενο από Νότο προς Βορρά(1) και χύνεται στον κόλπο του Αγίου Νικήτα. Σήμερα το βλέπουμε να κατεβαίνει από τον Φρυά και να πλαταίνει μέχρι να φθάσει στην άμμο. Έχει τις εκατέρωθεν πλαγιές του κατάφυτες από πεύκα και σχοίνα. Φτάνει μέχρι τη θάλασσα και καταλήγει σε μια εκτεταμένη πανέμορφη αμμουδερή παραλία,τα Πευκούλια .

Εικόνα 2: Ο καταρράχτης της Λαγκάδας το 1991 (φωτ. του συγγραφέα). Σήμερα ελάχιστοι γνωρίζουν την ύπαρξή του, όμως παλιότερα ήταν ένα από τα αξιοθέατα του Χωριού. 

Το πανέμορφο θολωτό πέτρινο γεφύρι ήταν το σύνορο των χωριών Άγιος Νικήτας και Τσουκαλάδες. Παλιότερα, στην μια άκρη του γεφυριού υπήρχε μια όμορφη πέτρινη στήλη με τον αριθμό 10 (γιατί δέκα χιλιόμετρα είναι η αποσταση από την πόλη της Λευκάδας). Ο επαρχιακός δρόμος ήταν τότε πολύ στενός, περνούσαν όμως κάρα απ’ αυτόν μέχρι το λόφάκι, μετά το ρέμα των «Ποτισιών» που ισοπεδώθηκε από την νέα επαρχιακή οδό όταν έγινε η διάνοιξη (1978). Πρόκειται για το λόφο του «Τριαντάμπελλου», περίπου δύο χιλιόμετρα πριν τον οικισμό. Υπάρχει μάλιστα και μια προφορική μαρτυρία ότι την δεκαετία του 1930 ο γνωστός π. Ανατόλιος Φίλιππας (1867-1951), που εκτελούσε χρέη Μητροπολίτη Λευκάδας τη περίοδο του Εθνικού Διχασμού, έφθασε μέχρι το σημείο αυτό με ταξί, προερχόμενος από την Ι.Μ. Φανερωμένης.

Εικόνα 3: Η παλιά επαρχιακή οδός Τσουκαλάδων-Αγίου Νικήτα το 1971 (φωτ. Δ. Σκυργιάννης)

Σήμερα, ο οικισμός του Αγίου Νικήτα τους καλοκαιρινούς μήνες είναι το σημείο συνάντησης των επισκεπτών του Νησιού.  Στη νέα επαρχιακή οδός  με τις Τσουκαλάδες, που διανοίχθηκε λίγο μετά την μεταπολίτευση,παρατηρούνται συχνά φαινόμενα κυκλοφοριακής συμφόρησης, καθώς καθημερινά χιλιάδες οχήματα με τουρίστες  την χρησιμοποιούν προκειμένου αυτοί  να διεκδικήσουν ένα κομμάτι αμμουδερής ακτής, απέναντι στο απέραντο γαλάζιο του Ιονίου. Όμως οι παλιότεροι θυμούμαστε καλά πως, λίγα χρόνια πριν, το να πηγαίνεις στον Άγιο Νικήτα, ήταν σαν να πηγαίνεις στην άκρη του κόσμου. Η παλιά επαρχιακή οδός ήταν ο μοναδικός δρόμος επικοινωνίας και σταματούσε ουσιαστικά  στο «Τριαντάμπελλο», με τα υπόλοιπα δύο χιλιόμετρα της διαδρομής να γίνονται αναγκαστικά με τα πόδια και τα φορτωμένα υποζύγια, καθώς ο δρόμος αυτός μετατρεπόταν σε ένα στενό  κακοτράχαλο μονοπάτι που σε πολλά σημεία ταυτιζόταν αναγκαστικά με την αμμουδερή ακτή.

Εικόνα 4: Αγρότες από το Καλαμίτσι, μεταφέρουν τα προϊόντα τους στη Λευκάδα λίγο πριν τη θεση “Τριαντάμπελλο” οπου ξεκινούσε η επαρχιακή οδός Αγίου Νικήτα-Τσουκαλάδων (φωτ. Fritz Berger, Δεκ.1960)

Πόσο παλιά είναι  η «παλιά επαρχιακή οδός» Αγίου Νικήτα-Τσουκαλάδων; Εδώ δύσκολα θα βρούμε μια απάντηση. Κάποιοι μιλούν  για τις αρχές  του 20^ου αιώνα, κάποιοι για το τέλος του 19^ου αιώνα, κάποιοι  πάνε και πιο πίσω ακόμα, πριν το 1864, την περίοδο της Αγγλοκρατίας. Κάποια στιγμή οι ιστορία θα μας μιλήσει ξεκάθαρα, αλλά  ανεξάρτητα απ’ αυτό, ο δρόμος  και το παραδοσιακό του γεφύρι, δεν πρέπει να χαθούν. Είναι η ιστορία μας και η παράδοσή μας. Θυμάμαι συχνά το πατέρα μου να διηγείται συνεπαρμένος τις εκδρομές που πήγαιναν με τον δάσκαλο και τους συμμαθητές  του, την δεκαετία του ’30 για να θαυμάσουν το γεφύρι και τον καταρράχτη στη περιοχή. Και  σε μένα, αλήθεια, ακόμα  και σήμερα ηχεί στα αυτιά μου, το βουητό το χειμάρρου  όταν τις χειμωνιάτικες μέρες της δεκαετίας του ’60, ταξιδεύαμε αξημέρωτα για τις Τσουκαλάδες ώστε να πάρουμε το πρωινό λεωφορείο για τη Λευκάδα, να προλάβουμε την πρώτη ώρα διδασκαλίας στο Γυμνάσιο. Σήμερα όμως αμφισβητούνται όλα αυτά.  Ο παλιός επαρχιακός δρόμος έχει  «εξαφανιστεί» για τις δημόσιες αρχές. Υπάρχει βεβαια ακόμα το γεφύρι, που η κοινή λογική λέει ότι δεν μπορεί να στήθηκε στη μέση του πουθενά. Ωστόσο, στην Ελλάδα ζούμε, πιθανώς κάποιος πολιτικός, τήρησε το λόγο του και «μας έφτιαξε γεφύρι» ξεχνώντας πως δεν υπάρχει δρόμος … Ας μιλήσουμε συνεπώς για το αυτονόητο:  Στο παρακάτω π.χ. επίσημο έγγραφο της Κοινότητας  Αγίου Νικήτα, παρατηρούμε ότι η παλιά επαρχιακή οδός υπήρχε ήδη την δεκαετία του 1930.

Εικόνα 5: Η περιοχή μεταξύ ρέματος της “Λαγκάδας” (αριστερά) και ρέματος “Ποτισιών” (δεξιά) στον Άγιο Νικήτα, το 1938. Η διακεκομμένη γραμμή, στα όρια των ιδιωτικών αμπελώνων και της παραλίας, είναι η παλαιά επαρχιακή οδός Αγίου Νικήτα-Τσουκαλάδων. Ορισμένα τμήματα από τους  τρεις αμπελώνες της περιοχής (εξ αριστερών προς τα δεξιά, Μηνά Φίλιππα, Νικήτα Βερυκίου και Χ. Βερύκιου κ.ά.) αγοράστηκαν σταδιακά (μετά το 1970) από το Ευάγγελο Γιαννουλάτο  κάτοικο Λευκάδας. Η υπερκείμενη μεγάλη έκταση που περιγράφεται ως «αγριονομή» είναι εκτάσεως 250 στρεμμάτων και ανήκει σήμερα στον Δήμο Λευκάδος, αλλά λόγω εγκατάλειψης και αδιαφορίας από την πλευρά των αρμοδίων, έχει ήδη  αρχίσει να καταπατάται από ιδιώτες (πηγή: Κοινοτικό Κτηματολόγιο  Κ.Α.Ν., 1938) 

Και εδώ, ένα απόκομμα εφημερίδας, ένα τέταρτο του αιώνα πρίν (1914):

Εικόνα 6: Στην εφημερίδα αυτή του 1914, φαίνεται η ανακοίνωση της Νομαρχίας Κέρκυρας (όπου υπαγόταν τότε η Λευκάδα) για την εξαφάνιση ενός δημοσίου υπαλλήλου ο οποίος αναχώρησε από την Λευκάδα για να αναλάβει υπηρεσία στην έδρα του, που ήταν ο Άγιος Νικήτας.  Οι τελωνοφύλακες του χωριού μετακινούνταν κατά κανόνα με την οικογένειά τους και τη οικοσκευή τους καθώς οι ανάγκες της εργασίας τους απαιτούσαν καθημερινή παρουσία στο χώρο. Η μετακίνηση αυτή ήταν δυνατή, μόνο μέσω της παλιάς αυτής επαρχιακής οδού

Και τώρα ας πάμε στην εκδοχή ότι η επαρχιακή οδός είναι πολύ παλιότερη και έχει διανοιχτεί επί Αγγλοκρατίας.Είναι γνωστό ότι την περίοδο αυτή ο Άγιος Νικήτας, με απόφαση της Ιόνιας Βουλής, είχε οριστεί ως το εμπορικό λιμάνι της βόρειας ακτογραμμής του Νησιού και το «Ιονικό Κράτος» είχε δεσμεύσει κεφάλαια, προκεμένου να προχωρήσει στην εξασφάλιση των απαραίτητων υποδομών για την εύρρυθμη λειτουργία του. Η σχετική απόφαση, όπως αναρτήθηκε σε εφημερίδα της βόρειας Ιταλίας είναι η εξής:

Εικόνα 7: Απόκομμα της Ιταλόφωνης εφημερίδας «Gazzetta Universale» της 23/12/1850 (σελ. 3) με την εισήγηση στην Ιόνια Βουλή για τα εμπορικά λιμάνια του Ιονικού Κράτους. Στην Λευκάδα αναφέρονται δύο λιμάνια: Η Βασιλική στο νότο και ο Άγιος Νικήτας στο βορά.

Η πρώτη υποδομή που θα έπρεπε να αποκατασταθεί μετά από αυτή την απόφαση, ήταν φυσικά ο δρόμος που θα συνέδεε τον Άγιο Νικήτα με την πρωτεύουσα του Νησιού. Ο δρόμος Λευκάδα-Τσουκαλάδες πιθανότατα υπήρχε ήδη, υπολειπόταν όμως το κομμάτι Τσουκαλάδες-Άγιος Νικήτας. Η προφορική παράδοση στο χωριό αναφέρει ότι οι αρχές κατοχής, ποτέ δεν κατέφτασαν επί τόπου για να χαράξουν το δρόμο. Τα σχέδια έγιναν μέσα σε ένα Αγγλικό πολεμικό πλοίο, που κατέπλευσε στην περιοχή και καθόρισε την συγκεκριμένη θέση του δρόμου. Μια βολική διαδικασία, καθώς ήταν και άσχημες εποχές τότε για την Αγγλική Διοίκηση. Ο κόσμος ήταν εξεγερμένος απαιτώντας  την Ένωση με  το νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος και  οι Άγγλοι έστελναν συνεχώς στη κρεμάλα τους εξεγερμένους. Ο τότε Ύπατος Αρμοστής μάλιστα -ο Sir Henry George Ward – έχει μείνει στην ιστορία ως ένας αιμοσταγής δικτάτορας. Ο γνωστός Λευκαδίτης λόγιος  Ι. Σταματέλος, είχε γράψει γι αυτό τους εξής στίχους :

«Τα νερά της Μεσογείου
κοκκινίζουν απ’ το αίμα
των αιμοχαρών χειρών σου
Και τα όρη μας ακόμα
φρικαλέον ρίπτουν βλέμμα
εις το μαύρον πρόσωπόν σου»

Εικόνα 8: Sir Henry George Ward (1797–1860), Άγγλος πολιτικός. Διετέλεσε αρμοστής των Ιονίων Νήσων (1849-1855), μισητός στον Επτανησιακό λαό ιδίως για την αιματηρή καταστολή των αντιστασιακών κινημάτων της Κεφαλονιάς στα πρώτα χρόνια της αρμοστείας του

Ωστόσο η μετατροπή του οικισμού του Αγίου Νικήτα σε λιμάνι δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Οι Άγγλοι -προφανώς- βλέποντας πως δεν έχουν μέλλον στο Νησί δεν ήθελαν να ξοδέψουν τα χρήματά «τους» για να αναβαθμίσουν τις υποδομές ενός τόπου που θα εγκατέλειπαν σε λίγο, οριστικά. Τα λιμενικά έργα δεν εγκαινιάστηκαν ποτέ στην παραλία του Χωριού και ο «αμαξιτός» δρόμος δεν κατάφερε να φτάσει μέχρι τα σπίτια του. Όταν ήρθε η πολυπόθητη ένωση με την Ελλάδα, είχε γίνει η διάνοιξη μέχρι το λόφο του «Τριαντάμπελλου», όπου οι παλαιότεροι κάτοικοι τις περιοχής είχαν ήδη φυτέψει τους αμπελώνες τους και είχαν αρχίσει την παραγωγή του διάσημου τοπικού κρασιού -που λέγεται ότι το έφεραν οι Βενετσιάνοι- και ήταν περιζήτητο στις Ευρωπαϊκες αγορές, για το σκοτεινό κόκκινο χρώμα του. Και εκεί, δύο χιλιόμετρα πριν το στόχο,  η Αγγλική Διοίκηση απεχώρησε και οι εργασίες σταμάτησαν…

Τώρα θα σας μιλήσω για τον Ευάγγελο Βερύκιο ή μπάρμπα-Βάγγιο που γεννήθηκε στον Άγιο Νικήτα τo 1858.  Εγώ δεν τον πρόλαβα στη ζωή (πέθανε το 1932) αλλά η ιστορία του ήταν από τις πρώτες που άκουσα, στα παιδικά μου χρόνια.

Αυτός και τα 5 αδέρφια του, ήταν μάλλον οι πρώτοι από την οικογένεια που είχαν γεννηθεί στο Χωριό. Ο πατέρας του (Χρήστος) είχε γεννηθεί στο Δρυμώνα αλλά όταν ενηλικιώθηκε μετακόμισε μαζί με άλλους συγχωριανούς του στον Άγιο Νικήτα, προκειμένου να βρίσκεται κοντά στις αγροτικές εκτάσεις που καλλιεργούσε στη περιοχή. Ο θείος του (Χαράλαμπος) καταζητούνταν για χρόνια από την Αγγλική Αστυνομία, καθώς  είχε σκοτώσει σε συμπλοκή ένα Τσουκαλαδιώτη, κάτι που γινόνταν συχνά τότε, αφού οι κάτοικοι του χωριού αυτού, διεκδικούσαν προφανώς τις ίδια χωράφια. Ο μπαρμπα-Βάγγιος, ήταν ένας αγαθός άνθρωπος, μετρίου αναστήματος, μαυριδερός με δυσνόητη χωριάτικη ομιλία. Γενικά, ήταν λιτός άνθρωπος στην εμφάνιση και στη διαβίωσή του. Φορούσε σε όλη του τη ζωή την παραδοσιακή Λευκαδίτικη φορεσιά με την «μπουραζάνα». Ποτέ του δεν φόρεσε «φράγκικα». Λέγεται ότι όταν ξεκινούσε τα χαράματα για την δουλειά του, στο αμπέλι, έπαιρνε μαζί του μόνο ένα ξεροκόμματο. Από την άκρη του χωραφιού πετούσε με δύναμη το ξεροκόμματο και ξεκινούσε το σκάψιμο. Όταν έφτανε στο σημείο που είχε πέσει το ψωμί, έτρωγε μια μπουκιά και το ξαναπετούσε. Αυτό συνεχιζόνταν μέχρι να νυχτώσει, οπότε γύριζε στο Χωριό να κοιμηθεί.. Αυτή ήταν η ζωή του.

Εκεί λοιπόν, στα τέλη του 19^ου αιώνα φαίνεται ότι πάρθηκε η απόφαση από το Ελληνικό Κράτος να ολοκληρωθεί επι τέλους ο αμαξιτός δρόμος για τον Άγιο Νικήτα, που είχε μείνει ημιτελής από την Αγγλοκρατία. Δεν γνωρίζουμε ποιά ακριβώς χρονιά ήταν, αλλά έφ’ όσον αναφέρεται ότι Βουλευτής ήταν ο Γεώργιος Μαχαιράς (1845-1926), μεγαλέμπορος στην «Χώρα» και πατέρας του ιστορικού του Νησιού, Κωνσταντίνου Μαχαιρά, λογικά θα ήταν στα τέλη της δεκαετίας του 1870. Ο Βάγγιος, είκοσι χρονών παιδί τότε, έμαθε τα νέα στο Χωριό και ένοιωσε να καταρρέουν όλα γύρω του. Αν ο δρόμος ολοκληρωνόταν τότε, ο αμπελώνας στο «Τριαντάμπελλο», το μοναδικό περιουσιακό του στοιχείο και μέσο βιοπορισμού θα χανόταν. Κάτι έπρεπε να κάνει.

Η προφορική πειγραφή του τι επακολούθησε είναι συγκλονιστική  και έφτασε μέχρι τις μέρες μας:

«Σαν τρελός, παρατάει το αμπέλι και τρέχει για την Χώρα, να μιλήσει στο Βουλευτή. Πρέπει να ήταν καλοκαίρι, τα ρούχα του βρώμικα, βαμμένα από τα σταφύλλια και τα χώματα. Ο ίδιος μούσκεμα  από τον ιδρώτα και τα δάκρυα, φτάνει μετά απο δίωρη τρεχάλα, στη πόρτα του αρχοντικού του Μαχαιρά (κάπου στη περιοχή του Μαρκά). Δεν ειναι εύκολο όμως να περάσει την πόρτα, καθώς οι άνθρωποι του Βουλευτή βλέπουν τα χάλια του και τον σταματούν. Διαμαρτύρεται όμως, φωνάζει, ουρλιάζει, παλεύει. Κάποια στιγμή  επιτέλους ο Μαχαιράς, αντιλαμβάνεται την φιλονοικία, βγαίνει στο παράθυρο, παρακολουθεί τη σκηνή και δίνει εντολή να του επιτρέψουν την είσοδο. Ο Βάγγιος επιτέλους ηρεμεί, συνειδητοποιεί την κατάστασή του και φοβούμενος ότι θα λερώσει με τα παπούτσια του την μαρμάρινη σκάλα του αρχοντικού, τα βγάζει και ανεβαίνει ξυπόλητος. Ακόμα και έτσι όμως οι πατούσες του άφηναν σημάδια από ιδρώτα και αίμα. Ο Βουλευτής τον υποδέχτηκε στην είσοδο

-Τι θέλεις άνθρωπέ μου;, τον ρωτάει.

Κι αυτός με μια κραυγή που δύσκολα θα την μέτραγες για ανθρώπινη φώναξε..

-Αφέντη, μας κατάστρεψες!

Λίγο μετά, με ενέργειες του Βουλευτή Λευκάδας, η διάνοιξη του δρόμου ακυρώθηκε»

Εικόνα 9: Απόσπασμα από τον χάρτη της Λευκάδας του Wilhelm Dörpfeld (1910). Η επαρχιακή οδός Λευκάδας-Τσουκαλάδων-Αγίου Νικήτα ήταν από τις σημαντικότερες της περιόδου αυτής. Παρατηρούμε ότι στο χάρτη σημειώνεται με διπλή γραμμή που κατά το υπόμνημα σημαίνει αμαξιτή οδός (fahrwenge), όμως  μετά την Λαγκάδα (στο χάρτι σημειώνεται ως «Λαγκάδι της Γριάς») γίνεται  μια απλή γραμμή, δηλσδή ημιονική οδός (Reitwege)

Έτσι, στις αρχές του 20^ου αιώνα, μία από τις σηματικότερες οδούς του Νησιού, που θα μπορούσε να εξυπηρετεί όλα τα χωριά της δυτικής πλευράς έμεινε ανολοκλήρωτη. Σταματούσε στο πουθενά και εγκαταλείφτηκε. Αντίθετα διανοίχτηκαν τότε και διατηρήθηκαν μέχρι τις μέρες μας ο κεντρικός και ο ανατολικός οδικός άξονας του Νησιού και γι’ αυτό, όταν (λίγο πριν τη δεκαετία του 1930) τα αυτοκίνητα αντικατέστησαν τα κάρρα και τα προϊόντα άρχισαν να μεταφέρονται οδικά, το Χωριό έπαψε πια να είναι το εμπορικό κέντρο της περιοχής και απομονώθηκε.

Ο σημαντικός αυτός οδικός άξονας του Νησιού, έμεινε ασυντήρητος, στο έλεος της διάβρωσης και των σεισμών. Ο μεγάλος όμως σεισμός της 30/06/1948 που είχε επίκεντρο την περιοχή, ολοκλήρωσε την καταστροφή και μετέτρεψε την παλιά αμαξιτή οδό σε ένα δυσβατο δρόμο για μουλάρια. Σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής:

 «…αι μεγαλύτεραι καταστροφαί παρετηρήθησαν εις τα χωρία Τσουκαλάδες, Άγιος Νικήτας, Δρυμώνας, Καλαμίτσι και Εξάνθεια. Εσημειώθησαν 7 νεκροί και 100 τραυματίαι. … Κατολισθήσεις γαιών εσημειώθησαν εις πολλάς θέσεις, ιδίως εις την δυτικήν κλιτύν του όρους Πευκούλια, εις το αυτό μέτρον και επί της ιδίας εκτάσεως, όπως εις τον σεισμόν της 27 Νοεμβρίου 1914, 3 χιλμ. μακράν του χωρίου Άγιος Νικήτας παρετηρήθη επί της αμμώδους ακτής εδαφική βάθυνσις, βάθους άνω του 1 μ. και διαμέτρου περίπου 3 μ. Μεγάλαι καταρρεύσεις βράχων, όπως εις όλους τους σοβαρούς σεισμούς της Λευκάδος, κατέστησαν αδιάβατον εις πολλάς θέσεις τον περιφερικόν δρόμον της νήσου. ..»

Εικόνα 10: Ο σεισμός που κατάστρεψε την παλαιά επαρχιακή οδό Τσουκαλάδων-Αγίου Νικήτα, όπως εμφανίστηκε στα πρωτοσέλιδα της 1/7/1948. Είχε προηγηθεί τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, άλλος ισχυρός σεισμός, ο οποίος όμως δεν επηρέασε σημαντικά την κατάσταση του δρόμου

Η προσέγγιση του Χωριού με μηχανοκίνητα μέσα, τις δεκαετίες του 1950,1960 και 1970 τελικά γινόταν μέσου του νέου αμαξιτού δρόμου που διανοίχθηκε την περίοδο αυτή  και συνέδεσε το Χωριό με τον Δρυμωνα. Η  επαρχιακή οδός Τσουκαλάδων-Αγίου Νικήτα αποκαταστάθηκε και ολοκληρώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970, από την Μ.Ο.Μ.Α. («Μικτές Ομάδες Μηχανημάτων Ανασυγκροτήσεως») μια κατασκευαστική στρατιωτική Υπηρεσία που δραστηριοποιθηκε στην περιοχή μετά παρέμβαση του καταγόμενου από το Χωριό, αντιστρατήγου Φέτση Κωνσταντίνου του Πάνου. Για τεχνικούς όμως λόγους΄(μεγάλη κλίση του εδάφους) η χάραξη  της νέας οδού λίγο  πρίν  την περιοχή της Λαγκάδας ,προς την πλευρά των Τσουκαλάδων, μετακινήθηκε περίπου 50μ. ανατολικά, υποχρεώνοντας  το κράτος να προβεί σε αναγκαστικές απαλλοτριώσεις  ιδιωτικών εκτάσεων, καθ’ολο το μήκος των τριών τελευταίων χιλιομέτρων της νέας οδού.

Εικόνα 11:  Το γεφύρι της Λαγκάδας, το 2016 (αριστερά) και το 2021 (δεξιά). «Κατά τον ν. 3028/2002, τα μνημεία, ως μαρτυρίες του ανθρώπινου βίου, που αφενός αποτελούν αναγκαίο παράγοντα για τη διαμόρφωση και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και των συλλογικών ταυτοτήτων, καθώς και για τη διασφάλιση, χάριν των επερχόμενων γενεών, της ιστορικής συνέχειας και παράδοσης, και αφετέρου συμβάλλουν στην ποιότητα ζωής, συνιστούν ουσιώδες στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς, η προστασία της οποίας αποτελεί υποχρέωση της Πολιτείας και συγχρόνως, ενόψει και της διάταξης του άρθρου 24 παρ. 1 του Συντάγματος, όπως ήδη ισχύει, ευθύνη και δικαίωμα του καθενός. Ειδικότερα, τα ακίνητα μνημεία που ανάγονται σε περίοδο προγενέστερη των εκάστοτε τελευταίων εκατό ετών χαρακτηρίζονται ως μνημεία λόγω της σημασίας τους…» (Σ.τ.Ε. 3176/2015)

1)De Mordo D. (1865): Saggio di una descrizione geografico-storica delle Isole Ionie (Eptanesia) (Tipografia JONIA dei Frat. Caos) Corfu, σελ.24